Ναι, ο Φατίχ Ακίν είναι ένας απ’ αυτούς τους σύγχρονους δημιουργούς που οι ταινίες τους αποτελούν λίγο-πολύ μια απ’ τις πυξίδες του σύγχρονου πολιτικού σινεμά. Μεγάλο μέρος του μέχρι τώρα έργου του πηγάζει από την εμπειρία της μετανάστευσης στην Ευρώπη και την ίδια την τουρκική καταγωγή του, αλλά δεν περιστέλλεται σ’ αυτήν. Ήδη από τις πρώτες ταινίες του (Kurz und Schmerzlos, Im Juli και Solino) και την εκρηκτική εμφάνιση του Μαζί, Ποτέ! το ‘04 (Head-On ή Gegen die Wand, αν προτιμάτε), η μεταναστευτικές εμπειρίες διασταυρώνονται με την διερεύνηση των κοινωνικών σχέσεων στην σύγχρονη μητρόπολη μέσα από την πιο ειλικρινή κι ευαίσθητη κινηματογραφική ματιά. Κατά μία έννοια, αυτό είναι το κλειδί για μια ουσιαστική προσέγγιση στον πολιτικό κινηματογράφο. Η βουτιά στο συγκεκριμένο με τόση επιμονή και προσοχή ώστε επιστρέφοντας στην επιφάνεια να κουβαλάει μαζί του σαν χαμένο δώρο το καθολικό, το συνολικό, σε μικρές αλλά σαφείς δόσεις.
Καθώς η κινηματογραφική πορεία του Ακίν έμοιαζε να οδεύει προς την απογείωση προς τα τέλη των 00s με την Άκρη του Ουρανού και το Soul Kitchen, η τρέχουσα δεκαετία τον βρήκε να δυσκολεύεται κάπως να ακροβατήσει ανάμεσα στο οικείο και το τετριμμένο με τα The Cut και Tschik, πριν αποφασίσει να βουτήξει στα βαθιά νερά της συνάντησης μεταξύ πολιτικής επικαιρότητας και προσωπικού πόνου με την νέα του ταινία, Μαζί ή Τίποτα, η οποία έκανε την πρεμιέρα της στο περσινό Φεστιβάλ των Καννών και κυκλοφορεί αυτήν την βδομάδα στις ντόπιες κινηματογραφικές αίθουσες.
Η πρώτη σκηνή του Μαζί ή Τίποτα, γυρισμένη υπέροχα σε μορφή home video με κάμερα στον ώμο, βρίσκει την 35χρονη Γερμανίδα Katja να παντρεύεται τον έγκλειστο κουρδικής καταγωγής Nuri μέσα στην φυλακή – σε μια ατμόσφαιρα γιορτής μέσα στις πιο αντίξοες συνθήκες, σαν ο ενθουσιασμός τους να καθιστά τους τοίχους της φυλακής ένα συμπτωματικό στοιχείο του ντεκόρ. Λίγα χρόνια αργότερα, τους βρίσκουμε μαζί με τον 5χρονο γιο τους σε μια πολυεθνική γειτονιά του Αμβούργου, όπου εκείνος έχει αφήσει πίσω του την εμπορία ναρκωτικών κι εργάζεται σε ένα φορολογικό γραφείο για Κούρδους και Τούρκους μετανάστες. Η ρήξη στην ζωή τους έρχεται με τη μορφή μιας βόμβας, η οποία οδηγεί στον θάνατο τον πατέρα και τον γιο, αφήνοντας στην Katja να διαχειριστεί το ασήκωτο βάρος της απώλειας και της δικαιοσύνης.
Η ταινία εκτυλίσσεται έπειτα σε τρεις πράξεις, οι οποίες έχουν πλέον διακριτό ύφος και προσέγγιση – δίνοντας τρία διαφορετικά κέντρα βάρους στο Μαζί ή Τίποτα. Στο πρώτο μέρος, ο Ακίν κινείται για πιο γνώριμα γι’ αυτόν μονοπάτια και το κάνει με τρόπο που δεσμεύει τους θεατές πλήρως στο συναισθηματικό και αφηγηματικό όχημα της ταινίας. Η διαχείριση της απώλειας εκ μέρους της Katja έρχεται αντιμέτωπη με τα ερωτήματα γύρω από τον πολιτικό χαρακτήρα της βομβιστικής επίθεσης. Καθώς παρακολουθούμε μια αυθεντική ηρωίδα να παλεύει ταυτόχρονα με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, ο Ακίν αρχίζει να θέτει τα πολιτικά ερωτήματα. Η αστυνομία και τα media αναζητούν τα αίτια της επίθεσης στο εγκληματικό παρελθόν του Nuri, ψάχνοντας τους δράστες στο φυλετικό και κοινωνικό περιθώριο ή την τουρκική μαφία. Η πραγματικότητα όμως είναι επίμονη, και γρήγορα καταλαβαίνουμε πως πίσω από την επίθεση βρίσκεται ένα οργανωμένο δίκτυο Γερμανών νεο-ναζί.
Βέβαια, ο Ακίν δεν φτιάχνει ένα πολιτικό παραμύθι καθησυχασμού. Το αυταπόδεικτο της αλήθειας προσκρούει στον κατεστημένο ρατσισμό των κοινωνικών σχέσεων και θεσμών, αφού η Katja αναγκάζεται να παλέψει με κάθε μέσο, μέσα και έξω από το γερμανικό δικαστικό σύστημα. Έτσι, στο δεύτερο μέρος του Μαζί ή Τίποτα βρίσκουμε ένα υπερβολικά καλαίσθητο και καλοστημένο δικαστικό δράμα, καθώς παρακολουθούμε την δίκη των δύο κατηγορούμενων γερμανών εθνικιστών, ενώ η τρίτη και τελευταία πράξη μετατρέπεται σε ένα μοναχικό θρίλερ που παλαντζάρει μεταξύ εκδικητικής φαντασίωσης και ρεαλιστικής ματαίωσης.
Το γεγονός ότι ο Ακίν επιλέγει να χωρίσει την ταινία του στα τρία με τόσο ακριβή και κάθετο τρόπο, ανοίγει βέβαια τον δρόμο σε μια δύσκολη ισορροπία. Στο πρώτο μέρος παρακολουθούμε μια συγκλονιστική Diane Kruger στον πρωταγωνιστικό ρόλο να δίνει ερμηνεία ζωής ως Katja και να κερδίζει επάξια βραβείο ερμηνείας στις Κάννες. Αντίστοιχα, στο σφιχτοδεμένο δεύτερο μέρος βλέπουμε το τραγικό προσωπικό βάρος της απώλειας να συναντάει την θεσμοποιημένη απόγνωση, με θύμα όχι απλά την απονομή δικαιοσύνης αλλά πρωτίστως την ίδια την αλήθεια. Εκεί είναι που αντικρίζουμε βήμα-βήμα την κοινοτοποίηση του κακού, την γραφειοκρατική ενίσχυση της κανονικοποιημένης φασιστικής βίας και των ριζωμάτων της στις καθημερινές κοινωνικές σχέσεις – με τον αγαπημένο Γιάννη Οικονομίδη να υποδύεται εξαιρετικά τον ξενοδοχειάρχη Χρυσαυγίτη με τον οποίο διατηρούν σχέσεις οι δύο κατηγορούμενοι νεο-ναζί.
Ακόμα κι αν το τρίτο μέρος λίγο-πολύ καταρρέει υπό τη βάρος της αμφισημίας για το αναπόφευκτο και την ματαιότητα της αυτοδικίας, καθιστώντας την ταινία αρκετά άνιση σε τελική ανάλυση, το Μαζί ή Τίποτα δείχνει αν μη τι άλλο ότι ο Φατίχ Ακίν έχει ακόμα την δυνατότητα να κάνει πολιτικό σινεμά με τρόπο ευαίσθητο και – κυρίως – συγκεκριμένο. Όχι σινεμά για την επικαιρότητα, αλλά ενάντια στην επικαιρότητα.
